Het Internationaal Energieagentschap (IEA) heeft haar jaarlijkse energierapportage, de ‘World Energy Outlook’, gepubliceerd. Volgens het rapport is voor het eerst vastgesteld dat de bestaande plannen en wetten wereldwijd de komende decennia een daling gaan inzetten van het gebruik van fossiele brandstoffen. In de scenario’s met aanvullende maatregelen kan deze daling veel sneller verlopen.
Deze omslag in het wereldwijde energieverbruik is historisch, omdat sinds de ontdekking van fossiele brandstoffen in de 18e eeuw het gebruik ervan altijd gestaag is meegegroeid met de economie. Ook de komende jaren zal het verbruik nog groeien, maar de plafonds voor de belangrijkste fossiele brandstoffen kolen, aardgas en aardolie zijn voor het eerst in zicht.
De uitstoot van broeikasgassen bereikt een piek in 2025, waarna een daling wordt ingezet. De verwachte daling is echter nog niet voldoende om het gestelde doel van maximaal 1.5 graad opwarming van de aarde te behalen. Volgens het IEA zal de aarde met de huidige maatregelen waarschijnlijk 2.5 graden opwarmen.
IEA-directeur Fatih Birol stelt dat recente ontwikkelingen in de wereld ervoor hebben gezorgd dat de economische- en leveringszekerheidsargumenten meer op één lijn zijn komen te liggen met de klimatologische redenen om de energietransitie in te zetten. Wel waarschuwt hij voor nieuwe kwetsbaarheden, voortkomend uit schaarse grondstoffen die nodig zijn voor hernieuwbare energieproductie en elektrificatie.
Invasie van Oekraïne heeft energietransitie versneld
Rusland was voor 2022 ‘s werelds grootste exporteur van fossiele brandstoffen. Als gevolg van de invasie van buurland Oekraïne is de export naar de voornaamste afnemers in Europa fors gedaald. Waar Rusland in 2021 nog 20% van alle fossiele brandstoffen wereldwijd verhandelde, is dit naar verwachting in 2030 nog maar 13%.
Hoewel op de langere termijn ook een afname van de import van Russische fossiele brandstoffen naar Europa werd verwacht door de klimaatmaatregelen, heeft de ‘nieuwe koude oorlog’ dit proces in een stroomversnelling gebracht. Naar verwachting van het IEA is deze verandering onomkeerbaar, omdat de meeste Europese landen toch al naar andere energiebronnen toewerkten. Het is om verschillende redenen niet de verwachting dat de Aziatische markt de volledige export vanuit Rusland zal kunnen of willen overnemen.
Kwetsbaarheden huidige energiesysteem waarschuwing voor toekomst
De huidige crisis op de wereldwijde energiemarkt, met fors toegenomen prijzen voor vrijwel alle fossiele brandstoffen, leggen bepaalde kwetsbaarheden bloot van het huidige energiesysteem. Zo is gebleken dat de grote Europese afhankelijkheid van Russisch aardgas nu leidt tot o.a. gevaren voor de leveringszekerheid en inflatie. Ook het verlagen van de aardolieproductie door de OPEC+ landen, terwijl de meeste landen juist snakken naar lagere energieprijzen, toont het negatieve effect van een dergelijke afhankelijkheidsrelatie.
Hoewel het IEA voorspelt dat het aandeel hernieuwbare energie en kernenergie de komende decennia zal toenemen, van de huidige 20% naar bijna 40% in 2050, betekent dit niet automatisch dat landen ook meer zelfvoorzienend en minder kwetsbaar voor prijsfluctuaties zullen worden, waarschuwt Birol.
De belangrijkste productiemiddelen voor hernieuwbare energie (windmolens en zonnepanelen) evenals de accu’s en andere apparatuur die nodig is voor elektrificatie hebben namelijk diverse (zeldzame) grondstoffen nodig voor de productie. De prijzen van deze grondstoffen kunnen dezelfde effecten hebben als die van fossiele brandstoffen. Bovendien kunnen er nieuwe afhankelijkheidsrelaties ontstaan tussen landen die wel en niet over deze grondstoffen beschikken. Met de energietransitie moet daarom ook goed bekeken worden hoe zulke mogelijke problemen in een nieuw energiesysteem zoveel mogelijk kunnen worden ondervangen.